Język włoski. Mh, czym jest? Skąd się wziął? I czy aby na pewno jest językiem?

Włochy w pojęciu politycznym powstały dopiero po pełnym zjednoczeniu kraju, czyli w 1871 roku, kiedy to stolicą Królestwa Włoch stał się Rzym (wcześniej funkcję tę pełnił Turyn i Florencja). Wcześniej o Włoszech możemy mówić tylko w ujęciu geograficznym. Jednak co z językiem „włoskim”? Czy istniał wtedy? Co z dialektami? Jakie są, jak się dzielą i jakie są charakterystyczne elementy niektórych z nich?

Przeczytaj także:
– Przyczyny zróżnicowania dialektów we Włoszech. Rys historyczny.
– Na jakie dialekty języka włoskiego przetłumaczono „Małego Księcia”?

Wikipedia podaje, że dialekt to odmiana „języka odznaczającą się swoistymi cechami, leksykalnymi czy gramatycznymi, odróżniającymi ją od innych form tego języka. Termin wywodzi się z greckiego słowa diálektos (stgr. διάλεκτος) oznaczającego dyskurs, rozmowę, sposób mówienia, a które z kolei pochodzi od słów diá (stgr. διά – poprzez) i legō (stgr. λέγω – mówię)”. O ile dialekty uwypukliły się w czasie renesansowego podziału Półwyspu Apenińskiego, o tyle źródeł dialektów należy szukać już w łacinie i w czasach Imperium Rzymskiego.

Język prostych Rzymian różnił się od tego, którym posługiwała się wykształcona część rzymskiego społeczeństwa. Jak wiemy, Cesarstwo Rzymskie było rozległe jak stąd na Księżyc. Cesarstwo dzieliło się na prowincje i w nich wykształcił się mocno odrębny język od klasycznej łaciny. Nazywano ją sermo plebeius “mowa plebejska”, sermo vulgaris „mowa ludowa”, sermo rusticus „mowa wiejska” czy sermo militaris “mowa wojskowa”.

Z użytku codziennego, łacina wyszła ok. 1000 roku. Nadal oczywiście pozostawała językiem ludzi wykształconych i Kościoła, jednak lud zaczął mówić swoim językiem, który wykształcił się na przestrzeni 600-700 lat, zmieniany także najazdami barbarzyńców. Około 200 lat później zaczęły wykształcać się gwary, dialekty ludowe. Zanikają spółgłoskowe zakończenia wyrazów, zanika deklinacja, wykształcają się rodzajniki, zanika rodzaj nijaki(!). Czasowniki avere i essere zaczynają nabierać mocy, czyli zaczęto używać ich do tworzenia czasów złożonych.

Tak więc dialekty dochodzą do głosu. Jakie to dialekty i jak się dzielą? To bardzo skomplikowany podział i postaram się przedstawić go Wam jak najmniej bezboleśnie i zrozumiale. Według G. Bertoniego, dialekty możemy podzielić na północne, środkowo-włoskie i południowe.

Podziałów znajdziemy z pewnością o wiele więcej, ale dla naszych potrzeb przyjmijmy powyższy. To i tak bardzo uproszczony podział.

Charakterystyczne cechy poszczególnych dialektów

Dialekty północne:
– liguryjski, piemoncki, lombardzki:

Charakterystyczną cechą tego dialektu jest m. in. używanie u umlaut (znany z języka niemieckiego), czyli ü zamiast samogłoski u.

Dialekty środkowo-włoskie:
– dialekty toskańskie:

Są to dialekty najbardziej zbliżone do łaciny. Najdoskonalszym dialektem uznaje się dialekt florencki. Rozróżnia on samogłoski otwarte i zamknięte: è, é, ò, ó. Ponadto dialekt ten rozróżnia dźwięczną i bezdźwięczną wymowę s i c:
bezdźwięczne „asino” i dźwięczne „Cezare”
bezdźwięczne „piazza” i dźwięczne „zero”

–  dialekt lukański:
Cechą charakterystyczną jest przejście:
z –> s / pranzo –> pranso
zz –> ss / bellezza –> bellessa
–ante –> –ente / lustrante –> lustrente
rr –> r / terra –> tera
c –> g / sicuro –> seguro

– dialekt aretański:
Cechą charakterystyczną jest dodanie b, d po spółgłoskach m, n:
camera –> cambera
fiamma –> fiamba
cenere –> cendora

Odwrócenie przedrostków re– –> ar-:
rimanere –> armanire

– dialekt sieneński:
Jedną z charakterystycznych cech jest brak podwajania spółgłosek w 1 os. l. mn. w czasie passato remoto i condizionale presente:
andammo –> andamo
andremmo –> andaremo

Liczba mnoga jest bardziej zmiękczona –li, –lli –> –gli:
anelli –> anegli

Dialekty południowe:
– dialekty logudorski i kampidański:

Jak zauważyliście w grafice, która jest powyżej, dialekty te tworzą odrębny język, jakim jest sardu, język sardyński (limba sarda, sardu), uważany przez językoznawców jako odrębny język romański, który składa się z tychże właśnie dialektów. Do tych dwóch dialektów Sardynii możemy dołożyć jeszcze dialekt północno-zachodnio-sardyński, czyli dialekt sassarski oraz dialekt północno-wschodnio-sardyński, czyli dialekt gallurski.

Jak widzicie, zagadnienie dotyczące dialektów jest bardzo ciekawe i powyższa notka nie wyczerpuje tematu nawet 1%. Niestety, brakuje mi w tej dziedzinie wystarczającej wiedzy oraz doświadczenia. Chciałem jednak naświetlić Wam niektóre różnice między dialektami oraz pokazać, że język włoski, jakiego się uczymy w szkole, na kursie czy prywatnie jest o wiele bardziej złożony, niż może się nam wydawać. Swoją drogą, czy to nie piękne poznawać język z tak bogatą historią?

Bibliografia:
– M. Kaczyński, Gramatyka języka włoskiego, Warszawa 1996.
– https://scienze.fanpage.it/la-mappa-dei-dialetti-italiani/ (na dzień 9.03.2019 r.)