Cechami spajającymi Naród jest jego historia, tradycja i język. Język jest potrzebny do komunikacji a także do wytwarzania wszystkiego tego, co nazywamy kulturą danej społeczności.

Każdy z nas chyba pamięta pierwsze zdanie napisane w języku staropolskim w Księdze henrykowskiej „Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai” – daj ać ja pobruszę a ty poczywaj. Tekst ten pochodzi z II poł. XIII wieku. Jest to najstarszy ślad języka polskiego w literaturze.  A jakie były początki języka włoskiego?

                             pergaminowy rękopis z zagadką werońską

Do końca XII wieku na Półwyspie Apenińskim językiem pisanym była łacina. Za pierwszy tekst w języku włoskim uważa się tzw. Zagadkę werońską (wł. Indovinello veronese). Została zapisana na marginesie pergaminowego rękopisu przez anonimowego kopistę z Werony między VIII a IX wiekiem.. Zagadkę odkrył w 1924 r  Luigi Schiaparelli. Najprawdopodobniej powstała w bardzo prozaiczny sposób. Otóż skryba przepisujący tekst po prostu musiał rozpisać…pióro. Ileż to razy my dzisiaj rozpisujemy długopis kreśląc koła na kartce papieru a w średniowieczu pisano zagadki. Dzięki temu zagadka stała się kopalnią wiedzy dla językoznawców, ponieważ przedstawia język włoski we wczesnej fazie rozwoju.

Zagadka brzmi:
Se pareba boves, alba pratàlia aràba
et albo versòrio teneba, et negro sèmen seminaba

Tłumaczenie:
Prowadził przed sobą woły, białe pole orał
Biały pług trzymał, czarne ziarno siał

Znaczenie:
Woły oznaczają palce u ręki kopisty ksiąg, przez pole trzeba rozumieć białe karty książki, pług to pióro, które zostawia czarne litery.

Zagadka ta jest wymieniona w czwartej powieści Umberto Eco, zatytułowanej „Baudolino”, której akcja toczy się na przełomie XII i XIII wieku. Pustelnik instruuje tytułowego Baudolino (chłopiec o wielkiej wyobraźni i bystrym umyśle) jak pisać i cytuje zagadkę w uproszczonej formie „Alba pratalia arabat et negrum semen seminabat”. Dla Baudolino jest to tekst przy pomocy, którego uczył się pisać.

Piśmiennictwo X wieku to jeden z pierwszych etapów narodzin języka włoskiego, po dominujących do tej pory tekstach prowansalskich (langue d’oc) i starofrancuskich (langue d’oil) oraz po niezliczonych dialektach regionalnych. Dominowały oczywiście teksty w postaci fresków naściennych. Wśród nich znajdziemy tzw. Werdykt z Kapui (wł. Placiti Capuani) z okresu między 960 a 963 rokiem.. Jest to tekst napisany w języku ludowym, volgare. Krótki, bo to tylko jedno zdanie w całym dokumencie. Traktuje on o sporze, który rozstrzygał sędzia kapuański między opactwem benedyktyńskim a świeckim sąsiadem. Przyznaje on opactwu prawo do własności przyległych gruntów w Montecassino,.

Zdanie brzmi:
Sao ko kelle terre, per kelle fini que ki contente, trenta anni le possette parte Sancti Benedicti.

co znaczy:
Wiem, że objęte wymienionym tu granicami ziemie należały od trzydziestu lat do opactwa św. Benedyktyna.*
Najpewniej jest to tłumaczenie z łaciny dla prostego ludu.

Literatura Półwyspu Apenińskiego rozwija się na dobre, a przed nią świetlane czasy z takimi postaciami jak Dante Alighieri, Francesco Petrarka czy Giovanni Boccaccio. Ale to już zupełnie inna historia…

 *K. Żaboklicki, Historia literatury włoskiej, wyd. PWN, Warszawa 2008, s. 16.